आदरणीय गुरुवर्य,महाराष्ट्र भूषण ह. भ. प.निवृत्ती महाराज देशमुख ( इंदोरीकर ) हे उच्चशिक्षित,अनाथांचा नाथ, विनोदी व सडेतोड कीर्तनकार व प्रबोधनकार तसेच समाज सुधारक आणि एक शिक्षक म्हणून अख्ख्या महाराष्ट्रात ओळखले जातात. निवृत्ती महाराज इंदुरीकर ( Nivrutti Maharaj Indurikar ) यांचे संपूर्ण नाव निवृत्ती काशिनाथ देशमुख असे आहे. त्यांचा जन्म 9 जानेवारी 1972 मध्ये गाव इंदोरी तालुका अकोले जिल्हा अहिल्यानगर मध्ये वडील काशिनाथ देशमुख यांच्या घराण्यात झाला होता.
हे गाव अकोले पासून आठ किलोमीटर अंतरावर आहे. मात्र ते सध्या ओझर, तालुका संगमनेर येथे राहतात. इंदुरी या त्यांच्या गावाच्या नावावरून त्यांना इंदुरीकर महाराज असे नाव पडले. त्यांचे वडील कीर्तनकार तसेच शेतकरी होते. इंदुरीकर महाराज यांच्या पत्नी शालिनीताई देशमुख या सुद्धा कीर्तनकार आहेत. इंदुरीकर महाराजांना दोन अपत्य आहेत मुलगी ज्ञानेश्वरी आणि मुलगा कृष्णा. महाराजांचे प्राथमिक शिक्षण अकोले येथे झाले असून पुढे बीएससी बीएड , गोखले एज्युकेशन सोसायटीच्या संस्थेमध्ये त्यांनी संगमनेर येथे केले होते. त्यानंतर त्यांनी काही काळ शिक्षक म्हणून नोकरी केली होती.
घरातूनच अध्यात्मिक धडे घेतलेल्या इंदुरीकर महाराजांनी उच्च शिक्षणाबरोबर सखोल अध्यात्मिक अभ्यास केला होता. त्यामुळे त्यांच्यामध्ये लहानपणापासून वक्तृत्व कला बरोबर वैज्ञानिक आणि अध्यात्मिक धडे देऊन कीर्तन करण्याचा अनुभव फार मोठा झाला आहे. त्यामुळे ते आपल्या कीर्तनात चांगल्या पद्धतीने भाष्य करत असतात. त्यांनी वयाच्या 22 व्या वर्षापासून कीर्तन करण्यास सुरुवात केली होती. संपूर्ण महाराष्ट्रात इंदुरीकर महाराज माहित नाही असे कोणीही नाही. आज युट्युब वर जर कोणी कॉमेडी कीर्तन असं शोधलं तर आपणाला फक्त इंदुरीकर महाराजांचे कीर्तन व्हिडिओ दिसतील.
आपल्या विनोदी शैलीतून समाज प्रबोधन व चालू घडामोडीवर भाष्य करणारे महाराष्ट्रातील फेमस असे कीर्तनकार ह. भ. प. इंदुरीकर महाराज देशमुख यांच्या कीर्तनाला महाराष्ट्रात खूप मोठी मागणी असते. त्यांच्या कीर्तनाच्या तारखा दोन वर्षा अगोदरच बुक झालेल्या असतात. ते दिवसातून दोन ते तीन कीर्तने करत असतात. असं असूनही इंदुरीकर महाराज त्यांचे आयुष्य सामान्य शेतकरी कुटुंबाप्रमाणे जगतात. इंदुरीकर महाराज समाजकार्यात सुद्धा नेहमी सक्रिय असतात. अनाथांचा नाथ अशी ओळख त्यांची अहिल्यानगर जिल्ह्यात आहे. संगमनेर तालुक्यात खंडेराव पाटील खेरणर हे विद्यालय ओझर या ठिकाणी आहे.
या विद्यालयात 200 च्या आसपास विद्यार्थी आणि विद्यार्थिनी असून हे सर्व अनाथ आणि निराधार आहेत. मागील काही वर्षापासून इंदुरीकर महाराज देशमुख ही शाळा स्वखर्चाने चालवतात. तसेच काही वर्गांसाठी विज्ञान विषय ते स्वतः शिकवतात. या व्यतिरिक्त संगमनेर पंचक्रोशीतील धार्मिक कार्यक्रम,पारायणाचे सप्ताह, किर्तन सप्ताह, मंदिराचे रंगकाम, मूर्ती काम अशा कामांसाठी लागणारा खर्च ते स्वतः करतात. तसेच संगमनेर येथे श्री ज्ञानेश्वर माऊली बहुउद्देशीय सेवाभावी संस्थेचे ते अध्यक्ष आहेत.
इंदुरीकर महाराज हे फक्त कीर्तन करत नाहीत तर कीर्तन बरोबर समाज प्रबोधन सुद्धा करत असतात आणि विनोद करून लोकांची हसवणूक करतात. त्यांच्या कीर्तनाला 50 हजार ते एक लाख लोक सहज जमा होतात. तसेच कोणताही विषय असू द्या त्याची रोखठोक भूमिका घेऊन त्याची योग्य ती बाजू विनोदी गावरान भाषेत चिमटे घेऊन ते दाखवतात.त्यामुळे सगळ्या वयोगटातील लोक त्यांच्या विनोदी कीर्तनाचे चाहते आहेत. इंदुरीकर महाराज आपल्या विनोदातून समाजातील अशा काही गोष्टीवर बोट ठेवतात की जी गोष्ट आपणास माहित असते परंतु त्यावर आपण भाष्य करू शकत नाही. त्यांनी आपल्या कारकिर्दीमध्ये अनेक कीर्तने केली आहेत आणि अजूनही त्यांची कीर्तने महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी गावोगावी आणि शहरांमध्ये नियोजन पूर्वक होतात.
तसेच त्यांच्या कीर्तनाचा प्रभाव आजही तितकाच मोठा आहे. तसेच त्यांची टीका करण्याची भूमिका सुद्धा तीच आहे. या त्यांच्या भूमिकेमुळे आणि सडेतोडपणामुळे त्यांच्यावर काही लोक टीका करत असतात. इंदुरीकर महाराजांच्या कीर्तनाची पहिली कॅसेट इ.स. 2003 मध्ये तयार करण्यात आली होती. ती लवकरच सोशल मीडियावर फार प्रसिद्ध झाली होती. त्यानंतर लाखो लोक त्यांच्या कीर्तनाचे चाहते झाले. इंदोरीकर महाराजांच्या कीर्तनावेळी त्यांच्यासोबत असलेले त्यांचे सहकारी ताल आणि मृदंगाच्या वाद्याबरोबर महाराजांच्या कीर्तनात योग्य समयी उत्कृष्ट साथ देतात.
तसेच मध्ये मध्ये येणारा विठ्ठल भजनाचा नाद आणि महाराजांचे नाचून भजन करणे या कीर्तनाचे आगळे वेगळे वैशिष्ट्य ठरते. त्याचप्रमाणे लव्ह मॅरेज करणाऱ्या मुली नवऱ्याला नावाने हाक मारतात, चप्पल घालून स्वयंपाक करतात, सध्याच्या पोरी नवरदेवा समोर नाचतात, बांगडी न घालणाऱ्या मुली, बापांनो पोरींचा मोबाईल तपासा, जीभ बाहेर काढून नाचणारी भुते अशा अनेक मुला मुलींच्या आणि लोकांच्या वाईट सवयीवर महाराज कीर्तनात नेहमी सडेतोड बोलून बोचऱ्या शब्दात चिमटे काढतात. तसेच इंदोरीकर महाराजांच्या काही सडेतोड वक्तव्यामुळे त्यांच्यावर काही गुन्हेही दाखल झाले होते.
जसे की सम तारखेला संभोग केल्याने मुलगा आणि विषम तारखेला संभोग केल्याने मुलगी जन्माला येते. तसेच काही वेळा त्यांच्या अशा वक्तव्यामुळे गदारोळ होऊन त्यांचे कीर्तन बंद पडण्याचे प्रकार घडले. परंतु महाराष्ट्रातील राजकारणी आणि काही प्रतिष्ठित व्यक्तींनी त्यांच्या या सडेतोड बोलण्याचे आणि खऱ्या उदाहरणासहित स्पष्टीकरण देण्याचे कौतुकही केले. तसेच जनसामान्यांमध्ये लाखो लोकांना त्यांचे सत्य बोलणे भावते. दारू पिणाऱ्यांवर त्यांनी केलेल्या कठोर वक्तव्यामुळे अनेकांचे व्यसन करणे कमी झाले.
काही चुकीच्या वक्तव्यावर इंदुरीकर महाराजांनी माफी मागितली होती. एक सामान्य शिक्षक ते प्रसिद्ध कीर्तनकार असा त्यांचा प्रवास होता. आता त्यांचा छोटा मुलगा कृष्णा हा देखील प्रवचन आणि कीर्तन करू लागला आहे. सडपातळ बांधा, सावळा रंग, नेहरू शर्ट आणि पांढरा पायजमा, डोक्यावर फेटा किंवा टोपी असा त्यांचा पोशाख असतो. तसेच सरळ सरळ आणि विनोदी शैलीतून बोलण्याचा त्यांचा स्वभाव आहे. त्यांनी घेतलेल्या कठीण परिश्रमामुळे इंदुरीकर महाराज फारच प्रसिद्ध झाले.
कीर्तनाच्या माध्यमातून आणि शेती व्यवसायातून त्यांनी भरपूर पैसे कमवून अनेक समाज कार्य केले. महाराष्ट्रातील कीर्तनाची परंपरा म्हणजे कीर्तनात देवाचे दाखले किंवा संतांच्या अभंगाच्या ओव्या घेऊन ते सोडवणे, त्याचा अर्थ सांगणे परंतु इंदुरीकर महाराजांनी आपले कीर्तन काहीशी वेगळ्या पद्धतीने लोकांसमोर मांडले. संत तुकाराम महाराज, संत गाडगे महाराज, संत तुकडोजी महाराज यांसारख्या संतांचे अभंग घेऊन इंदुरीकर महाराज कीर्तनाबरोबरच समाजात काही नको असलेल्या रूढी परंपरा यावर भाष्य करत असतात. ते नेहमी समाजाच्या चुका आपल्या विनोदी शैलीतून सांगत असतात. आई-वडिलांची सेवा करणे, तरुणांनी काहीतरी काम धंदा किंवा रोजगार करणे अशा विषयावर इंदुरीकर महाराज आपल्या कीर्तनात लोकांना चिमटे घेऊन सांगतात.
जातपात न मानता तरुणांनी व्यसनमुक्त राहावे यासाठी नेहमीच ते कठोर गावरान भाषेत आणि बोचऱ्या शब्दात बोलतात. त्यांच्या कीर्तन करण्याच्या या शैलीमुळे त्यांना अनेक प्रश्नांना सामोरे जावे लागले होते. तसेच वारकरी संप्रदायातील काही लोकांनी त्यांना अनेक वेळा विरोधही केला होता. तरी देखील महाराजांनी आपल्या नेहमीच्या शैलीत कीर्तन करणे सोडले नाही. तसेच त्यांच्या कीर्तनाला सध्याच्या काळामध्ये ही भरपूर प्रतिसाद मिळत आहे. त्यामुळे ह. भ. प. इंदोरीकर महाराज यांचे कीर्तन अवघ्या महाराष्ट्रात अतिप्रिय आणि प्रसिद्ध आहे.